Kanarek – rozmnażanie w warunkach amatorskich

Kanarek (Serinus canaria) to niewielki (12-13 cm długości) ptak z rodziny łuszczaków (Fringillidae), zwanych także ziarnojadami lub ziębowatymi i rzędu wróblowych (Passeriformes). W warunkach naturalnych zasiedla Wyspy Kanaryjskie, gdzie w zależności od warunków pogodowych odbywa dwa lub trzy lęgi w sezonie. Dziki protoplasta, od którego wywodzą się wszystkie znane dziś rasy kanarków, odznacza się szaro-żółto-zielonym upierzeniem ciała i oczywiście pięknym śpiewem samców.


Przygotowanie osobników rodzicielskich
1. Jesienią, po całkowitym wypierzeniu się ptaków przeprowadzamy ich selekcję z przeznaczeniem do rozrodu.
2. Zapewniamy żywienie oparte na mieszance ziarnistej, warzywach, ziołach i owocach oraz mieszance mineralno-witaminowej.
3. Przyszli rodzice muszą być nie tyle dojrzali płciowo, co rozpłodowo i znajdować się w tzw. kondycji hodowlanej (szczególne niekorzystnie na wyniki lęgów wpływa otłuszczenie ptaków).
3. Samice powinny przystępować do lęgów w wieku co najmniej 9-10 miesięcy, a samce najlepiej 1,5 roku lub więcej.
4. Przeprowadzamy kontrolę stanu zdrowia: przycinamy zbyt długie pazurki (są przyczyną rozbijania skorupek jaj), korygujemy przerośnięty dziób (utrudnia prawidłowe karmienie piskląt), dokładnie przeglądamy upierzenie i skórę w kierunku obecności ewentualnych pasożytów zewnętrznych (uniemożliwiają wysiadywanie jaj).
5. Samice powinny być wzmocnione kondycyjnie („wylatane”). Dobrze bowiem rozwinięty układ mięśniowy zapewnia bezproblemowe tworzenie się i składanie jaj (proces ten odbywa się kosztem około 25% masy ciała kanarzycy). Z drugiej jednak strony niekontrolowane, swobodne latanie przez dłuższy okres czasu jest niewskazane. Praktycznie przed nadejściem sezonu lęgowego powinno pozwalać się samicy na latanie (grupowo w obszernej klatce) przez 3 kolejne tygodnie, po czym na tydzień zamyka się ją ponownie w małej klatce.
7. Klatki lęgowe, zwane spustowymi (zwykle typu skrzynkowego o zalecanych wymiarach: 60x40x40 cm), gniazdka, żerdki i karmidła powinny być gruntownie wymyte i odkażone wrzątkiem.

Łączenie w pary
1. Samiczka młoda, która po raz pierwszy rozpoczyna lęgi powinna być kojarzona ze starszym od siebie samcem (co najmniej dwuletnim). Z kolei młodego samca należy łączyć ze starszą samicą.
2. Kanarzyce (nawet będące siostrami) różnią się niekiedy od siebie bardzo znacznie pod względem cech psychicznych - szczególnie co do akceptowania danego samca. Podczas gdy jedne przyjmują go od razu, inne potrzebują na to więcej czasu, a jeszcze inne, niezależnie od postępowania hodowcy, zawsze będą wrogo nastawione do konkretnego partnera, a nawet kilku z rzędu.
3. Wcześniejsze przyzwyczajanie ptaków do siebie - klatkę samicy stawiamy obok klatki samca i przez około 7-10 dni pozwalamy ptakom na swobodny kontakt wzrokowy. W tym czasie samiec staje się pobudzony płciowo, żywiołowo tokuje, intensywnie śpiewa i interesuje się samiczką. Do klatki lęgowej tej ostatniej wstawiamy gniazdko. Jeżeli samica interesuje się nim, znosi do niego materiał  oraz, co najważniejsze, „wciera się” w nie, to mamy pewność, że jest gotowa na przyjęcie samca.
4. Jednoczesne wpuszczenie obydwu ptaków (najlepiej przed zgaszeniem światła na noc) do obcej im klatki lęgowej wyposażonej w gniazdko (to samo, w które samica wcierała się będąc w innej klatce). Rankiem budzą się one w swoim towarzystwie, a znalazłszy się w nowym otoczeniu czują się początkowo nieswojo, lecz w trakcie aklimatyzacji między partnerami ustalają się wzajemne relacje. Kanarzyca wkrótce przystępuje do moszczenia gniazda.
5. Metoda bardziej wydajna - umieszczanie samca w klatce lęgowej z wcierającą się i ścielącą gniazdo samicą, codziennie rano na 1-1,5 godziny do czasu zniesienia 3 jaja. Jest to sposób o tyle korzystny, że umożliwia pokrycie w mniej więcej tym samym czasie większej liczby samic przez jednego rozpłodnika. Kanarzyca wtedy sama wysiaduje jaja i wykarmia pisklęta, a hodowca nie może niestety obserwować pełnego przebiegu lęgu z udziałem obydwu rodziców.
6. Niezgodność partnerów i agresja wobec siebie wynikają z wielu przyczyn zależnych (np. wpuszczenie samicy do klatki samca zamiast odwrotnie, kojarzenie niedoświadczonego samca z agresywną samicą itp.,) lub niezależnych od hodowcy (patrz punkt 2).

Termin i stymulacja lęgów
1. Aktywność płciowa kanarków zależy w dużej mierze od długości dnia świetlnego, temperatury powietrza oraz odpowiedniego żywienia.
2. Sezon lęgowy kanarków (tzw. spusty) rozpoczyna się w zależności od warunków środowiskowych w marcu (ptaki utrzymywane w pomieszczeniach nieogrzewanych – temperatura powietrza do 15°C, krótki dzień świetlny), bądź już w drugiej połowie grudnia (pomieszczenia ogrzewane o średniej temperaturze powietrza 19-20°C oraz przedłużony dzień świetlny do 15-16 godzin na dobę).
3. Długość dnia świetlnego i temperatura powinny wzrastać stopniowo, nigdy zaś raptownie, co mogłoby spowodować kłopoty z zapłodnieniem jaj.
4. Najlepsze jest światło naturalne gwarantujące dostęp promieni słonecznych, które umożliwiają syntezę witaminy D w organizmie ptaka i znakomicie pobudzają go do lęgów. W razie jego braku w warunkach sztucznych musimy użyć światła o pełnym zakresie fali.
5. Ważnym czynnikiem środowiskowym jest także odpowiednia wilgotność powietrza, która gwarantowałaby prawidłowe pierzenie ptaków oraz rozwój zarodków w jajach.

Żywienie w okresie parzenia i składania jaj
1. Dawka pokarmowa w tym okresie musi być wysokobiałkowa (co pobudza popęd płciowy), ale nigdy zbyt kaloryczna (co prowadzi do zapasienia się ptaków).
2. Najważniejszym składnikiem mineralnym w diecie kanarków jest wapń, bez którego niemożliwa jest produkcja zdrowych jaj. Dostarczamy zatem ptakom składniki mineralne: sepię, rozkruszone skorupki jaj kurzych, morskie muszelki, węgiel drzewny, kredę, wapienko, drobnoziarnisty, czysty piasek itp. oraz witaminy. Można podawać je w formie preparatów, najlepiej w proszku (a nie w płynie do wody) dodawanego do pokarmów stałych, np. tartej marchwi.
3. Umiarkowanie żywimy mieszanką ziarnistą (1 łyżeczka od herbaty na ptaka dziennie), dostarczamy warzywa i zioła (tarta marchew, sałata, szpinak, papryka, pomidor, gwiazdnica pospolita, trzykrotka, mniszek lekarski, nać pietruszki, krwawnik, rzeżucha, młoda pokrzywa) i owoce (jabłko, gruszka, kiwi, banan, mandarynka).
4. Co drugi dzień podajemy mieszankę jajeczną (gotową komercyjną lub z ugotowanego na twardo i drobno posiekanego jaja kurzego z dodatkami: rozkruszonym biszkoptem, bułką tartą lub sucharkami, a także szczyptą maku). Wskazany jest również dodatek kilku kropli tranu lub odrobiny masła.
6. Naprzemiennie z mieszanką jajeczną podajemy niewielką ilość (grudkę wielkości wiśni) białego twarogu z dodatkiem płatków owsianych i nasion sałaty. 2-3 razy w tygodniu podajemy skiełkowane ziarno.
7. Stała podaż drobnoziarnistego, czystego piasku z rozkruszonymi skorupkami jaj i muszelkami jest godna polecenia.

Gniazdo i składanie jaj
1. Najlepsze są gniazdka o drucianej konstrukcji i filcowym wkładzie. Powinien on być uprzednio starannie wymyty, wyparzony wrzątkiem i wysuszony. Do moszczenia gniazda samicy dostarczamy kawałki flaneli, wełny, sznurka sizalowego, ligniny, szarpi, suchego mchu itp. Należy unikać cienkiej włóczki i waty, gdyż zapętlenie nimi nóg pisklęcia grozi poważnym uszkodzeniem, a w przypadku szyi grozi uduszeniem.
2. Głębokość gniazda powinna odpowiadać długości wyprostowanych nóżek kanarcząt – w przeciwnym razie młode nie wypróżniają się poza gniazdo, a ich odchody osuwają się po ściankach do jego wnętrza.
3. Przeciętnie kanarzyca składa w jednym lęgu 3-5 niebiesko-seledynowych, brązowo nakrapianych jaj, lecz ich liczba może wahać się od 1 do 8 szt.
4. Prawidłowo zniesienia następują codziennie w godzinach przedpołudniowych.
5. Zaburzenia procesu składania jaj są różnorakie, np.:
- samica przystępując do lęgu po raz pierwszy składa jaja co drugi dzień,
- samica jest tak rozbudzona, że zaczyna znosić jaja (oczywiście nie zapłodnione) jeszcze przed połączeniem z samcem,
- samica składa jaja nie zapłodnione lub o nie w pełni wykształconej, cienkiej skorupce (rozliczne przyczyny: młody wiek samicy, zbyt kaloryczna i uboga w białko oraz składniki mineralne dieta bezpośrednio poprzedzająca lęgi, źle przeprowadzone parowanie ptaków - zbyt szybkie ich połączenie, niewłaściwy stan fizjologiczny ptaka w okresie lęgowym - np. nadmiernie długie pierzenie się).

Postępowanie z jajami
1. Składane jaja należy sukcesywnie zabierać do trzeciego włącznie, a na ich miejsce podkładać sztuczne z modeliny lub drewna.
2. Odebrane jaja przechowujemy luzem, np. w małym, plastikowym naczynku, którego dno wysypujemy cienką warstewką czystego prosa, w ocienionym i chłodnym pomieszczeniu (jaja nie powinny się ze sobą stykać).
3. Po pojawieniu się w gnieździe czwartego jaja zamieniamy sztuczne na prawdziwe. Dzięki temu wszystkie pisklęta wylęgną się równocześnie o tej samej porze - 13-14 dni później, a ich wzrost będzie wyrównany.
4. Zamiany jaj sztucznych na właściwe należy zawsze dokonywać wcześnie rano. Dla wyklutych piskląt ma to duże znaczenie, gdyż w ten sposób będą w stanie otrzymać maksymalną ilość pokarmu zanim zapadnie noc.
5. Samicy, która po raz pierwszy przystępuje do lęgów nie dajemy wysiadywać więcej niż 4 jaja, a pierwsze z nich podkładamy dzień wcześniej niż pozostałe trzy. W ten sposób jedno z piskląt  wykluje się z 24-godzinnym wyprzedzeniem, co umożliwi zestresowanej samicy „przećwiczenie” karmienia na jednym młodym zanim pojawi się jego liczniejsze rodzeństwo.
6. Oczywiście można zaniechać jakiejkolwiek ingerencji w związku ze składaniem jaj, lecz wtedy, z uwagi na różnice w rozwoju, nie wszystkie pisklęta mają szansę na pomyślne odchowanie.

Wysiadywanie jaj
1. Z chwilą zniesienia przez samicę 2-3 jajka należy zaprzestać podawania mieszanki jajecznej oraz skiełkowanego ziarna, a z mieszanki ziarnistej wyeliminować konopie.
2. Od tej pory żywienie powinno być umiarkowane i opierać się na mieszance ziarnistej, warzywach, owocach i składnikach mineralnych (od czasu do czasu można podać kawałek drożdżowego ciasta lub biszkopta). Takie żywienie stosujemy do 11 dnia wylęgania, tj. na 2-3 dni przed wykluciem się piskląt.
3. Samica rozpoczyna wysiadywanie jaj zwykle po zniesieniu pierwszego.
4. W 6-7 dniu inkubacji można prześwietlić jaja. Te zalężone są zawsze ciemne, nieprześwitujące. 
5. Dobra kanarzyca w celu zaspokojenia głodu i pragnienia  powinna schodzić z gniazda najwyżej kilka razy dziennie, jednorazowo na 5-7 minut.
6. Niepowodzenia na tym etapie lęgu wynikają przede wszystkim z niechęci samicy do wysiadywania jaj (np. samica jest nadmiernie płochliwa, młoda samica zbyt długo przebywa poza gniazdem doprowadzając do wyziębienia jaj i zamarcia zarodków lub ptaki mają pasożyty zewnętrzne, np. ptaszyńce).
7. Nadmiernie przerośnięte pazury samicy uszkadzają skorupkę jaj, co prowadzi z reguły do zamarcia zarodków, a przerośnięty dziób utrudnia karmienie piskląt.
8. Samice, które pomimo zabiegów ze strony hodowcy (patrz pkt. 4 - Przygotowanie osobników rodzicielskich) źle obchodzą się z jajkami (nie siedzą, brudzą je kałem lub rozbijają) należy eliminować z hodowli.
9. W przypadku, gdy kanarzyca przez cały czas siedzi na jajach bardzo zatwardziale i niemal z nich nie schodzi, może dojść do zamarcia zarodków na skutek braku wentylacji (wietrzenia).
10. Do wyziębienia jaj dochodzi także wówczas, gdy nadpobudliwy samiec nie pozwala samicy na spokojne wysiadywanie jaj, spędza ją z gniazda, nieustannie goni i chce parzyć. W tym przypadku lepiej jest go oddzielić i pozwolić samicy na samodzielny wychów młodych.
11. Jeżeli ptaki są wobec siebie niezgodne, a młoda samica nie przyjmuje kolejno żadnego partnera, lecz za każdym razem składa jaja nie zapłodnione, na których chce siedzieć należy jej na to pozwolić przez normalny okres inkubacji, tj. 13-14 dni. Po tym czasie, gdy zacznie na nowo budować gniazdo zwykle już bez oporów akceptuje samca i daje się skutecznie pokryć.
12. Kanarzycom starszym, wyjątkowo niechętnie dopuszczającym do siebie samca lepiej jest podłożyć zapłodnione jaja innej.
13. W pomieszczeniu hodowlanym zaleca się pozostawianie na noc słabego źródła światła, co w razie spłoszenia umożliwia kanarzycy na szybki powrót do gniazda.
14. Należy zadbać, aby pomieszczenie w którym odbywają się lęgi było regularnie wietrzone. Zatęchłe i zepsute powietrze może być przyczyną zamarcia zarodków. Także zbyt mała wilgotność wpływa ujemnie na wyniki lęgów. Dobrze jest umieścić na środku pomieszczenia z kanarkami np. stolik z akwarium bez przykrycia.

Wychów młodych
1. Niepowodzenia w tym okresie wynikają najczęściej z powodu zbyt skąpego i nieregularnego karmienie młodych przez kanarzycę (zwłaszcza młodą, niedoświadczoną).
2. Często samica wykazuje nieodpartą chęć do wysiadywania jaj. Wówczas należy ją regularne (co 1,5-2 godz.) spędzać z gniazda. W skrajnych przypadkach złego obchodzenia się z młodymi hodowcy pozostaje jedynie podłożenie ich innym, mającym mniej liczne potomstwo kanarzycom.
3. Wykarmienie kanarcząt samemu jest trudne i wymaga sporego doświadczenia.
4. Przez cały czas odchowu nieodzownym staje się podawanie mieszanki jajecznej. Należy zacząć ją skarmiać już na 1-2 dni przed wykluciem się piskląt w ilościach około pół łyżeczki od herbaty (tylko siekane jajko z odrobiną tartej bułki lub rozkruszonego biszkopta oraz niebieskiego maku, względnie 1-2 krople tranu).
5. Co 2-3 dzień można podawać niewielką ilość rozkruszonych orzechów, nasion słonecznika i sałaty, łuskanego owsa.
6. Gdy młode mają 3 dni stopniowo zwiększamy ilość mieszanki jajecznej wzbogacając ją w opisane wyżej dodatki (można wsypać szczyptę Vibowitu).
7. Mieszanki ziarnistej zadajemy w tym czasie więcej niż zwykle unikając jednak karmienia do woli.
8. Podajemy także niewielkie ilości zieleniny (np. gwiazdnicy), stopniowo je zwiększając, warzywa (tarta marchew) oraz owoce (jabłko, gruszka).
9. Co kilka dni filcowy wkład gniazdka należy zastąpić świeżym, a stary dokładnie oczyścić, wyparzać wrzątkiem i wysuszyć.
10. Kanarki są gniazdownikami - młode klują się po 13-14 dniach wysiadywania i są ślepe, głuche, prawie nagie i niedołężne.
11. Czasami samica początkowo dobrze dba o młode, ale po kilku dniach pozwala samcowi ponownie się parzyć i przygotowując się do następnego lęgu zapomina o konających z głodu pisklętach. Trzeba wtedy jak najszybciej zabrać samca i to do innego pomieszczenia, aby partnerka nie słyszała nawet jego śpiewu. W przyszłości takiej kanarzycy, po złożeniu przez nią kompletu jaj, pozwalamy na samodzielny wychów młodych.
12. Obrączkowanie piskląt przeprowadzamy w 7-8 dniu życia. Najlepiej robić to tuż przed zgaszeniem głównego światła na noc.
13. Młode opuszczają gniazdo po około 19-21 dniach od chwili wylęgu i jeszcze przez około 2 tygodnie są one dokarmiane najczęściej tylko przez samca.
14. Z chwilą gdy młode na dobre zaczną same jeść (zwykle po ukończeniu 4-5. tyg. życia) należy je oddzielić od rodziców i przenieść do oddzielnej, przestronnej klatki lotowej. Niekiedy bowiem samiec może uznać ich za intruzów i dotkliwie okaleczyć lub nawet zabić.
15. Z chwilą, gdy kanarczęta rozpoczną trzeci tydzień życia w klatce należy zawiesić drugie gniazdko, najlepiej w miejscu jak najbardziej dla nich niedostępnym (np. w najwyższym punkcie z ograniczoną ilością żerdzi wokół). Zdaje to jednak egzamin tylko w przypadku posiadania dostatecznie dużej klatki. Samica musi mieć pod dostatkiem materiału do moszczenia nowego gniazda, w przeciwnym bowiem razie może wyrywać pióra młodym.
16. Najważniejszą zasadą pomyślnego odchowu kanarcząt po odsadzeniu jest przede wszystkim doskonała higiena oraz właściwe żywienie, które jeszcze przez dwa tygodnie nie powinno różnić się od tego, jakie miały będąc przy rodzicach. Należy co 2 dzień wymieniać piasek na podłodze klatki, regularnie myć i wyparzać w gorącej wodzie żerdki, naczynia na karmę i wodę (trzeba ją wymieniać co najmniej dwa razy dziennie).
17. W lipcu lęgi powinny być definitywnie zakończone. W sezonie kanarzycy można pozwolić na trzykrotne, a wyjątkowo czterokrotne wyprowadzenie młodych.